بررسی تأثیر عرفان یهودی ـ مسیحی بر تفاسیر عرفانی اسلامی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علامه طباطبائی

1022064/arq.2021.138619

چکیده

خاستگاه و منشأ تفاسیر عرفانی که به نحوی با مکتب عرفان اسلامی پیوند خورده است، یکی از مباحث مهم در شناخت سبک و شیوۀ تفسیر عرفانی و عناصر بنیادین آن و به ویژه تأثیر و تأثر‌های این مکتب و شیوۀ تفسیر قرآنی از آموزه‌ها و منابع غیراسلامی است. این نوشتار با روش تحلیلی و توصیفی، ضمن تحلیل و بازخوانی اندیشه‌های عرفانی در یهود و مسیحیت، در پی پاسخ به پرسشِ «رابطۀ تفاسیر عرفانی با مکاتب عرفانی یهودی ـ مسیحی» می‌باشد. مهم-ترین حاصل بررسی این تحقیق آن است که اثرگذاری آموزه‌های مکاتب عرفانی از جمله عرفان مسیحی و یهودی بر عرفان اسلامی و تفاسیر عرفانی، تنها در جهت تکمیل یا غنی‌تر‌ساختن آموزه‌های این مکتب و شیوۀ تفسیری بوده است. همین‌طور، فرض این مسئله که عرفان و تفسیر عرفانی ناگزیر باید یک منشأ و سرچشمۀ غیراسلامی داشته باشد، سخنی غیرموجّه و نامقبول است، اگرچه در طول سالیان، اندیشه‌های فلسفی و دینی گوناگونی در این جریان وارد گردیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the effect of Judeo-Christian mysticism on Islamic mystical interpretations

نویسنده [English]

  • farzin habibzadeh
Master's degree, Quranic and Hadith Sciences, Allameh Tabatabai University
چکیده [English]

The origin of mystical interpretations, which is somehow related to the school of Islamic mysticism, is one of the important issues in understanding the style and method of mystical interpretation and its basic elements, and especially the exchange effect of this school and the influence of Qur'anic interpretation method from the non-Islamic teachings. This article uses analytical and descriptive methods, while analyzing and re-reading mystical ideas in Judaism and Christianity, seeks to answer the question of the relationship between mystical interpretations and Judeo-Christian mystical schools. The most important result of this study is that the influence of the teachings of mystical schools such as Christian and Jewish mysticism on Islamic mysticism and mystical interpretations has been only in order to complete or enrich the teachings of this school and the method of interpretation. Likewise, the assumption that mysticism and mystical interpretation must inevitably have a non-Islamic origin is unjustified and unacceptable; although, over the years, various philosophical and religious ideas have entered this process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Judeo-Christian Mysticism
  • Islamic Mysticism
  • Mystical Interpretation
  • Method of Interpretation
  1. ابوریه، محمود، (1389)، رویکردی نو به سنت پیامبر، چاپ اول، ترجمه: ولی­الله حسومی، قم، دانشکدۀ اصول­الدین.
  2. اخوان، محمد، (1384)، «درآمدی بر تفسیر عرفانی و بررسی ریشه­های آن در اسلام»، پژوهش‌های قرآنی، ش 42 و 43.
  3. بادامی، علی، (1390)، «خاستگاه و ظهور عرفان مسیحی»، پژوهشنامۀ ادیان، سال پنجم، ش 10.
  4. بیات، محمدحسین، (1374)، مبانی عرفان و تصوف، چاپ اول، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
  5. پورحسن، قاسم، (1384)، «تفسیر عرفانی»، پیام جاویدان، ش 9.
  6. پهلوان، منصور و دیگران، (1391)، «احادیث انبیاء و اسرائیلیات»، مطالعات قرآنی، سال سوم، ش 12، ص 7ـ19.
  7. پهلوان، منصور و دیگران، (1394)، «اسرائیلیات و منقولات عهدینی در تفاسیر وزیر مغربی، مطالعات تفسیری، سال ششم، ش 22، ص 137ـ156.
  8. خداداد، زینب، (1392)، پایان‌نامه «مطالعه و نقد نظریه تأثیر رهبانیت مسیحی بر عرفان اسلامی»، استاد راهنما: محمد جواد شمس، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
  9. رسول­زاده، عباس، (1390)، «عرفان و رهبانیّت در مسیحیّت»، معرفت ادیان، سال دوم، ش 3، ص 79-109.
  10. زرین­کوب، عبدالحسین، (1372)، ارزش میراث صوفیّه، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر.
  11. شاکر، محمدکاظم، (1394)، «تفسیر عرفانی؛ جریان‌شناسی، گونه‌شناسی و آسیب‌شناسی»، اندیشه‌های قرآنی، قم، آیین احمد.
  12. فعالی، محمدتقی، (1386)، آفتاب و سایه‌ها، نگرشی بر جنبش‌های نوظهور معنویت‌گرا، چاپ سوم، قم، نجم­الهدی.
  13. فهیم، علیرضا و نظری، علی، (1395)، «مقایسۀ دو مکتب عرفان اسلامی ابن­عربی و عرفان قبالای نبوی ابوالعافیه از طریق تحلیل نظام ارزش عددی حروف تهجی»، پژوهش‌های ادیانی، سال چهارم، ش 7، ص 29-54.
  14. قاسم­نیا، داود و حسن سلطانی کوهبنانی، (1396)، «تأثیر اسرائیلیات بر چگونگی انعکاس قصۀ آفرینش آدم در متون منثور عرفانی فارسی»، مطالعات عرفانی، ش 25، ص 5ـ114.
  15. لاهوری، محمداقبال، (1354)، سیر فلسفه در ایران، ترجمه: امیرحسین آریان پور، چاپ سوم، تهران، مؤسسۀ فرهنگی منطقه‌ای و انتشارات بامداد.
  16. مطهری، مرتضی، (بی­تا)، آشنایی با علوم اسلامی، تهران، صدرا.
  17. معارف، مجید، (1391)، تاریخ عمومی حدیث، چاپ دوازدهم، تهران، کویر.
  18. معرفت، محمد­هادی، (1388)، تفسیر و مفسّران، چاپ پنجم، قم، تمهید.
  19. نفیسی، شادی و منصوره السادات خاتمی، (1398)، «سدی در مواجهه با روایات اسرائیلی: شیوه­، دلایل و انگیزه»، پژوهش­های قرآن و حدیث، سال پنجاه و دوم، ش 1، ص194ـ175.
  20. همّتی، همایون، (1383)، «مقایسۀ اجمالی نگرش عرفانی امام خمینی (ره) و عرفان مسیحی»، پژوهش‌نامۀ متین، ش 22.
  21. یثربی، یحیی، (1387)، عرفان نظری، تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوّف، چاپ ششم، تهران، بوستان کتاب.