تحلیل محتوای کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی بر اساس میزان توجه به مؤلفه های اخلاقی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی آموزش ابتدایی دانشگاه فرهنگیان، پردیس فاطمه الزهرا(س) تبریز- ایران

1022064/arq.2022.325385.1049

چکیده

اخلاق از مسائل بنیادی و حائز اهمیت در آموزش و تربیت انسان است و شناسایی مفاهیم و اصطلاحات اخلاقی از اهمیت به سزایی برخوردار است. اخلاق تا جایی مهم است که در دین مبین اسلام و آیات و روایات پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) به شدت مورد تاکید و توجه قرار گرفته است. در این میان یکی از مهم ترین سازمان هایی که می تواند برای رشد و پرورش اخلاق قدم های مهمی برداشته و سازماندهی کند، سازمان آموزش و پرورش است که می بایست اخلاق را در میان دانش آموزان نهادینه سازد و آنها را هر چه بیشتر با مفهوم اخلاق آشنا گرداند. در این میان کتاب درسی از اهمیت به سزایی برخوردار است و حائز اهمیت می باشد؛ چرا که مهم ترین ابزار یادگیری و آموزش است و رسانه های آموزشی دیگر حول محور کتاب درسی قرار دارند. در نتیجه پژوهش حاضر با هدف ارزیابی و تحلیل محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی انجام شده است تا میزان پرداخته شدن به مولفه های اخلاقی در کتب درسی مذکور مشخص و تعیین گردد. جامعۀ آماری شامل محتوای کتاب های مطالعات دوره ابتدایی است که با روش کیفی قیاسی مورد بررسی قرار گرفته است. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة آن است ﮐﻪ در ﮐﺘﺐ درﺳﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ، اخلاق اجتماعی از بیشترین میزان توجه و اخلاق اقتصادی از کمترین میزان توجه برخوردار می باشد. و مولفان کتاب های درسی باید در امر تعلیم و تربیت و تدوین نظام آموزشی بر اساس آموزه های اخلاقی مذکور و تربیت اخلاقی اهتمام بیشتری ورزند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Content analysis of elementary school social studies books based on the degree of attention to ethical components

نویسنده [English]

  • Mahdieh Jafari
Undergraduate student of Farhangian University, Fatemeh Al-Zahra Campus, Tabriz, Iran
چکیده [English]

ABSTRACT 
Ethics is one of the fundamental issues in human education and identifying moral concepts is of great importance. One of the most important organizations that can take important steps for the development of ethics is the education organization, which should institutionalize ethics in students. Among these, the textbook is very important; because it is the most important learning tool and other educational media revolve around the textbook. As a result, the present study has been conducted with the aim of evaluating and analyzing the content of elementary school social studies books in order to determine the extent to which ethical components have been addressed. The statistical population includes the content of elementary school study books that have been studied by deductive qualitative method. 
The results show that in the studied textbooks, social ethics has the highest degree and economic ethics has the lowest degree of attention. And the authors of textbooks should pay more attention to the education and development of the educational system based on the mentioned moral teachings. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • ethics
  • content analysis
  • Textbooks
  • Social studies
  • Elementary school
  1. منابع

    قرآن کریم

    نهج البلاغه

    1. ابراهیمیان، سید حسین، سید علی زاده گنجی، سید جواد، "اهمیت و ضرورت توجه به اصول اخلاق در عصر کنونی"، انتشارات آفتاب، بهشهر، 1395.
    2. ﺍﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﻳﻪ، ﺍﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣحمد، "ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺍﻻﺧﻼﻕ ﻭ ﺗﻄﻬﻴﺮﺍﻻﻋﺮﺍﻕ"، انتشارات بیدار، قم،1370.
    3. اسماعیلی یزدی، عباس، "فرهنگ اخلاق"، انتشارات مسجد جمکران، قم، 1382.
    4. افکاری، فرشته، "تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایۀ ششم ابتدایی از منظر توجه به مؤلفه های تربیت اخلاقی"، مجله علوم تربیتی، شماره2، 1396.
    5. امام جمعه، سید محمدرضا؛ بصیرت پور، محمدجواد، "مقایسۀ عملکرد مدارس هوشمند و مدارس عادی بر خلاقیت دانش آموزان پسر سال اول دوره ی اول متوسطه شهر تهران"، مجله روان شناسی تربیتی، شمارۀ 27، 1393.
    6. بشیر، حسن؛ واحد، زهرا؛ موسوی، سیده مهدیس، "محتوای کتب درسی مدارس ایران از نظر میزان توجه به ارزش های اخلاقی"، مجله جامعه، فرهنگ و رسانه، مجلد 3, شماره 9، 1392.
    7. جام خانه، کیوان،" ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ در دوره ی اﺑﺘﺪاﯾﯽ: ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮای ﮐﺘﺎبﻫﺎی ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ"؛ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ، رﺷﺘﻪ ﻋﻠﻮم ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی آﻣﻮزﺷﯽ، دانشگاه تبریز، 1390.
    8. جان بزرگی، مسعود؛ نوری، ناهید؛ آگاه هریس، مژگان،" آموزش اخلاق، رفتار اجتماعی و قانون پذیری به کودکان"، انتشارات کتاب ارجمند، تهران، 1389.
    9. جوادی آملی، عبدالله، "مبادی اخلاق در قرآن"، مرکز نشر اسراء، قم، 1389.
    10. حسنی، محمد، وجدانی، فاطمه،" تحلیل محتوای کیفی کتابهای مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی"، فصلنامه علمی پژوهشی تربیت اسلامی، سال دوازدهم، شماره 25، 1396.
    11. حقیقت، پریسا، "بررسی تحلیل محتوای کتاب هدیه های آسمانی پایۀ چهارم بر اساس توجه به مؤلفه های تربیت اخلاقی"، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشتۀ علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه مشهد، 1395.
    12. خدایار، نصر الله؛ قاسمی، فرشید؛ قلتاش، عباس، "بررسی میزان توجه به تربیت اخلاقی در کتاب های درسی (مطالعات اجتماعی، فارسی و هدیه های آسمانی) پایۀ ششم ابتدایی"، همایش ملی تغییر در برنامۀ درسی دوره های آموزشی، شماره 23، 1392.
    13. درووا، روژه پل، "گفتگو با مردم دربارۀ اخلاق"، ترجمۀ مهدی ضرغامیان، آفرینگان، تهران، 1395.
    14. دهقانی، شهلا، بلندهمتان، کیوان، "تربیت اخلاقی مبتنی بر ادبیات داستانی: تحلیل محتوای کتابهای درسی دورۀ ابتدایی"، مجله ادبیات، شمارۀ 10، 1396.
    15. دیلمی، احمد؛ آذربایجانی، مسعود، "اخلاق اسلامی"، نشر معارف، قم، 1380.
    16. شکوهی، غلامحسین، "تعلیم و تربیت و مراحل آن"، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، 1377.
    17. علاقه بند، علی، "مبانی نظری و اصول مدیریت آموزشی"، نشر روان، تهران، 1397.
    18. علوی، سیدحمیدرضا؛ حاج غلامرضای، مهناز، "روش‌شناسی آموزش ارزش‌های اخلاقی و دینی"، مجله فرهنگ و علوم اسلامی، شماره دوم، 1391.
    19. ﻓﺎﺗﺤﯽزاده، ﻣﺮﯾﻢ؛ ﻧﺼﺮ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ، اﺣﻤﺪرﺿﺎ و ﻓﺘﺤﯽ، ﻓﺎﻃﻤﻪ، "ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﯿﻔﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮد دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن در اﯾﺠﺎد و ﭘﺮورش ﻣﻬﺎرتﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ"، ﻣﺠﻠﻪی رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ و ﻋﻠﻮم ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ، داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن، ﺷﻤﺎره 24، 1382.
    20. قندی، مهدی، "اخلاق شهروندی به روایت قرآن و نهج البلاغه"، بنیاد نهج البلاغه، تهران، 1390.
    21. قورچیان، نادر، ملکی، حمید، خدیوی، اسدالله، "طراحی و مهندسی برنامۀ درسی در هزارۀ سوم"، فراشناختی اندیشه، تهران، 1383.
    22. کدیور، پروین، "روان شناسی اخلاق"، انتشارات آگه، تهران، 1395.
    23. کمالی, سولماز و همکاران، "جایگاه تربیت اخلاقی در محتوای کتب درسی هدیه های آسمان دوره ابتدایی"، دومین کنگرۀ بین المللی علوم انسانی، مطالعات فرهنگی، شماره23، 1396.
    24. گروه پژوهش در مبانی برنامه ریزی درسی، "تربیت اخلاقی در نظام تربیت رسمی چند کشور جهان"، موسسۀ فرهنگی مدرسۀ برهان، انتشارات مدرسه، تهران، 1391.
    25. متقی زاده، عیسی، یعقوبی، حسن، "بررسی میزان تأثیر آموزه های دینی کتاب دین و زندگی2(سال دوم دبیرستان) از نظر دانش آموزان(دختر و پسر) شهرستان سبزوار"، مجله2، شماره25، 1395.
    26. مجلسى، محمد باقر، "بحار الانوار"، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403.
    27. ﻣﻄﻬﺮی، مرتضی، "فلسفۀ اﺧﻼق"، اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻮه، تهران،1374.
    28. ﻣﻜﺎرم ﺷﻴﺮازی، ناصر، "اﺧﻼق در ﻗﺮآن"، ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻫﺪف، قم، 1377.
    29. میلر، ﺟﺎﻥ، "ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻭﭘﺮﻭﺭﺵ ﻭ ﺭﻭﺡ"، ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﻓﺮﺍﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ، تهران، 1383.
    30. نوریان، محمد، "راهنمای عملی تحلیل محتوای کمی و کیفی کتاب های درسی دوره های ابتدایی"، نشر شورا، تهران، 1395.
    31. ناطقی، غلامحسین، "تربیت اخلاقی در سیرۀ اهل بیت"، مرکز بین المللی ترجمه و نشر مصطفی، قم، 1393.
    32. نباتی، رضا، "نقدانه ای بر « کتاب محوری » در نظام آموزشی ایران: پایان نامۀ دکتری"، رشته علوم تربیتی، دانشگاه تهران، 1396.
    33. وجدانی، فاطمه، "بررسی نسبت میان محبت به مردم و اخلاق اجتماعی در اسلام"، مجله اخلاق اسلامی، شماره1، 1397.
    34. هاشمی، سید مهدی، "اینگونه باشیم"، اوقاف و امورخیریه، کرمانشاه، 1393.