اصل مساوات در اندیشۀ قضائی امام رضا(ع) با نگاهی بر حقوق موضوعۀ ایران

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه علوم قضائی و خدمات اداری تهران - ایران

1022064/arq.2022.326001.1052

چکیده

منصب قضاء در آموزه های اسلامی، از آن جهت که حکومت بر نفس، مال و عرض دیگران به حساب می آید، ذاتاً و بالأصاله به خداوند تعلّق دارد که آن را بر پیامبر اکرم(ص) و اوصیاء الهی(س) و از طریق این برگزیدگان خویش به منصوبان آنان ارزانی داشته است. از این رو، آداب و مسالک ویژه ای در مقایسه با سایر تأسیس های حکومتی بر متصدّیان مسند ولایی قضاوت تشریع شده است. رعایت تساوی میان طرفین دعوا، مسئله ای است که در این پژوهش توصیفی و تحلیلی بر مبنای اندیشۀ قضائی امام رضا(ع) مطرح گردیده و در کنار دیگر منابع دینی، موجب استنتاج اصل مساوات در امور قضائی می‌گردد؛ در بینش حضرت امام رضا(ع) در پی انتساب روایتِ «إعلم أنّه یجب علیک أن تساوى بین الخصمینِ حتّى النّظَر إلیهما ... » به آن بزرگوار(ع)، معنایی ژرف از مسلک تساوی قاضی میان طرفین دعوا لازم می آید که می‌ توان از آن، «اصل مساوات قضائی» را استنتاج کرد. با این توضیح که به موجب اطلاق این روایت از لزوم بر‌قراری تساوی بین خصمین، نفی هر نوع رفتار، گفتار و اندیشۀ خلاف همانند پنداری و یکسان گرایی میان آنان از سوی قاضی مستفاد می‌شود. این اصل در قالب یک مسلک می تواند، مراعات مساوات را در بُعد ادب واری آن بر رفتار مادّی قضات و در بُعد اخلاق مداری این مسلک، بر امور باطنی ایشان حاکم نماید. اصلی که جریان آن، سلامت فرآیند دادرسی را تضمین می کند و جامعیّت آن، اصول و قواعد متعدّد حقوقی مبتنی بر بی‌طرفی دادرس را در بر می گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The principle of equality in the judicial thought of Imam Reza (as) With Looking at the law of I.R. Iran

نویسنده [English]

  • mohammad khorshidi athar
Master student of criminal law and criminology, Tehran University of Judicial Sciences and Administrative Services - Iran
چکیده [English]

ABSTRACT
The position of jurisprudence in Islamic teachings, since it is considered the rule over the soul, property and breadth of others, it principally belongs to God in essence, which it attributes to the Holy Prophet (PBUH) and the pure Imams (AS) and through these chosen ones, it has been devolved to their appointees. Therefore, special customs and practices have been legislated for judgeship in comparison with other government institutions. Observance of equality among the litigants is an issue that in this descriptive and analytical study based on the judicial thought of Imam Reza (AS) and along with other religious sources, leads to the inference of the principle of equality in judicial affairs. In the view of Imam Reza (AS) following the attribution of the hadith to him: “Make sure that you must act equally between the two opponents, even looking at the two opponents”, a deep meaning of the profession of equality of the judge between the parties to the dispute is needed, which named “the principle of judicial equality”. With the explanation that according to the application of this narration, the judge uses the necessity of establishing equality among the adversaries, the rejection of any kind of behavior, speech and dissenting thought, as well as the evenness and equalization among them. This principle as a profession, can make the equality rule over the material behavior of judges in etiquette-based dimension, and also rule their internal affairs in the moral dimension of this profession. The principle, the flow of which ensures the integrity of the litigation process, and its comprehensiveness includes various legal principles and rules based on the impartiality of the judge.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Quran
  • Imam Reza (AS)
  • Judgeship
  • Judge
  • Principle of Judicial Equality
  • Law
  1. فهرست منابع

    1. قرآن کریم.
    2. منسوب به امام رضا(ع)، (1406ه.ق.)، فقه الرضا علیه السّلام، مشهد: موسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اوّل.
    3. الأنصاری، مرتضی، (1415ه.ق.)، القضاء و الشهادات، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اوّل.
    4. ابن بابویه القمّی، ابو­جعفر محمّد بن علی[شیخ صدوق]، (1363)، من لا یحضره الفقیه، قم: مؤسسه النشر الإسلامی چاپ دوّم.
    5. ابن بابویه القمّی، ابو­جعفر محمّد بن علی[شیخ صدوق]، (1415ه.ق.)، المقنع، قم: مؤسسه الإمام الهادی علیه السّلام، چاپ اوّل.
    6. البروجردی، حسین، (1373)، جامع أحادیث الشیعه، قم: نشر الصحف، چاپ اوّل.
    7. بلاغی، سیّد صدر­الدین، (1345)، عدالت و قضاء در اسلام، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات امیر کبیر، چاپ اوّل.
    8. جوادی آملی، عبدالله، (1391)، ادب قضا در اسلام، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ ششم.
    9. حرّ العاملی، محمّد­بن­حسن، (1414ه.ق.)، وسائل­الشیعه، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوّم.
    10. حلّی، ابو­القاسم نجم­الدّین جعفر­بن­حسن[محقّق حلّی]، (1408ه.ق.)، شرایع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوّم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    11. الراغب الاصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، (1412ه.)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار القلم، چاپ اوّل.
    12. دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوّم.
    13. شمس، عبد­الله، (1391)، آیین دادرسی مدنی، تهران: انتشارات دراک، چاپ نخست.
    14. الطباطبائی، محمّد­حسین، (1396)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: نشر معارف اهل بیت(ع)، چاپ دهم.
    15. الطبرسی، فضل بن حسن، (1380)، الآداب الدینیه للخزانه المعینیه، قم: انتشارات زائر، چاپ اوّل.
    16. الطوسی، محمد بن حسن، (1387ه.ق.)، المبسوط فی فقه الامامیه، تحقیق و تصحیح: سید محمد کشفی، تهران: المکتبه المرتضویه، چاپ سوم.
    17. طهماسبی، جواد، (1396)، آیین دادرسی کیفری، تهران: نشر میزان، چاپ سوّم.
    18. العاملی الجبعی، زین­الدین بن علی بن احمد[شهید ثانی]، (1386)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی، چاپ دوّم.
    19. غمامی، مجید و محسنی، حسن، (1390)، اصول آیین دادرسی مدنی فرا­ملّی، تهران: نشر میزان، چاپ اوّل.
    20. الکلینی، محمدبن یعقوب، (1407ه.ق.)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
    21. المجلسی، محمّد­باقر، (1403ه.ق.)، بحار­الأنوار، بیروت: موسسه الوفاء، چاپ اوّل.
    22. محمّدی گیلانی، محمّد، (1378)، قضاء و قضاوت در اسلام، تهران: نشر سایه، چاپ اوّل.
    23. مقتدایی، مرتضی، (1376)، قضاوت در اسلام، تهران: قوه قضائیه، چاپ اوّل.
    24. الموسوی الخمینی، سیّد روح­الله، (1350)، تحریر الوسیله، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ دوّم.
    25. مهریزی، مهدی و صدرائی خوئی، علی، (1380)، میراث حدیث شیعه، قم: دار الحدیث.
    26. النجفی، محمدحسن، (1404ه.ق.)، جواهر الکلام، تحقیق و تصحیح: عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت: دار احیاء تراث العربی، چاپ هفتم.
    27. النوری الطبرسی، حسین، (1386)، مستدرک الوسائل، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ ششم.