مواجهه قرآن با سنن اجتماعی جاهلی با تاکید بر اندیشه‏ های علامه طباطبایی (ره)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد یار، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد، مشهد ،ایران .( نویسنده مسوول )M.soltanieh@Razavi.av.ir

2 استاد یار ،گروه علوم اجتماعی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد، مشهد ، ایران . qhaeminik@razavi.ac.ir

1022064/arq.2022.344595.1092

چکیده

سنت اجتماعی همان طریقهٔ معمول و رایج است که عادتاً بین مردم جاری است. این سنت‌ها غالباً تداوم دارند و تکرارپذیرند و بیانگر قوانین حاکم بر پدیده‌ها و زنـدگی اجتماعی و روابط میان افراد و گروه‌ها هستند. این مقاله با رویکرد تحلیلی و نظری و با هدف استخراج سبک قرآن در تغییر دادن سنت‌های اجتماعیِ ناسازگار با آموزه‌های قرآن و با تمرکز بر آرای علامه طباطبایی نگاشته شده است. قرآن با ارائۀ روش‌هایی مثل ایجاد انگیزه براساس دو عامل انتخاب و آگاهی، پذیرش عمومی را مبنای تغییر در جامعه قرار داده است و با تغییر نگرش‌ها، خطوط فکری و تمایلات علمی و عملی، انسان را مطابق با ارزش‌های الهی جامعه‌پذیر کرده است. این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی به موضوع سبک قرآن در تغییر آداب و سنت‌های جاهلی پرداخته است. یافته‌های این مقاله بیانگر آن است که روش قرآن کریم برای تغییر آداب و سنت‌های اجتماعی از بین بردن عقاید نادرست در جامعه، تغییر زیرساخت‌های فکری مردم براساس آموزه توحید و یکتاپرستی، معاد، واقع‌نگری و اعتدال، رفع تبعیض و بسط عدالت اجتماعی و بسط مکارم اخلاق است. نتیجۀ روش قرآن، اصلاح بینش و تحول بنیادین جامعۀ صدر اسلام بود و نشان می‌دهد که این نوع تغییر، در همۀ جوامع امکان پیاده‌سازی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Qur'an's encounter with ignorant social traditions with emphasis on the ideas of Allameh Tabatabai

نویسندگان [English]

  • mohammad soltanieh 1
  • mohammadreza qaeminik 2
1 Assistant Professor, Department of Social Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Mashhad, Iran.(corresponsible author).M.soltanieh@Razavi.av.ir
2 Assistant Professor, Department of Social Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Mashhad, Iran.qhaeminik@razavi.ac.ir
چکیده [English]

The social tradition is the usual and common manner that is normally current among the people. These traditions often carry on and are repeatable, expressing the rules governing social phenomena and social life and relationships among individuals or groups. This article has been written with an analytical and theoretical approach aiming at extracting the method of the Qur'an in changing the social traditions incompatible with the teachings of the Qur'an, by focusing on Allameh Tabatabai's point of view. By presenting methods such as motivation based on two factors of choice and awareness, the Qur'an has considered public acceptance the basis of change in society, and by changing attitudes, intellectual lines, and scientific and practical inclinations, it has made man in accordance with social divine values. 
This article deals with the issue of Qur'anic method in changing traditions belongs to the Age of Ignorance. The findings of this article indicate that the Holy Qur'an's method in changing social customs and traditions to eliminate false beliefs in society, changing people's intellectual infrastructure based on monotheism (Tawhid), resurrection (Ma'ad), realism and moderation, elimination of discrimination and extension of social justice, and expanding noble manners. 
The result of the Qur'anic method was to reform the fundamental vision of the first Islamic society and shows that this type of change is possible in all societies. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social change
  • tradition
  • age of ignorance
  • ignorance
  • Tabatabai
  1. منابع

    • قرآن کریم
    • نهج البلاغه
    1. آذرنوش، آذرتاش، (1377)، تاریخ زبان و فرهنگ عربی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، (سمت).
    2. آرون، ریمون، (1384)، مراحل اساسی اندیشه‌های جامعه‌شناسی، ترجمه: پورهام، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    3. آلوسی، سیدمحمود، (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة.
    4. آمدی، عبدالواحد بن محمد، (1378)، غرر الحکم و دررالکلم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    5. ابن فارس، احمد، (1387)، معجم مقاییس اللغهٔ، قم، مرکز دراسات الحوزه و الجامعه.
    6. ابن منظور، جمال الدین،(1408ق)، لسان العرب، به کوشش علی شیری، چاپ اول، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
    7. ابن هشام، عبدالملک، (بی‌تا)، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفة.
    8. افروغ، عماد، (1384)، «سنت و تجدد»، مجله بازتاب اندیشه، ش 14.
    9. افشار کهن، جواد، (1383)، بازخوانی جامعه شناختی سنت گرایی و تجدد طلبی در ایران بین دو انقلاب، تهران، آوای نور.
    10. انیس، ابراهیم و دیگران، (1367)، المعجم الوسیط، چاپ سوم، تهران، مکتب نشر، الثقافقهٔ الاسلامیهٔ.
    11. بهشتی، محمد، (1378)، مبانی تربیت از دیدگاه قرآن، قم، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
    12. پورسیف، عباس، (1383)، خلاصۀ تفاسیر المیزان و نمونه، چاپ پنجم، تهران، شاهد.
    13. حرانی، حسن بن شعبة، (1404ق)، تحف العقول عن آل الرسول، به کوشش علی‌اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، نشر اسلامی.
    14. حق‌پناه، رضا، (1380)، «فرهنگ آفرینی قرآن و دگرگونی اجتماعی»، نشریۀ پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، ش 29.
    15. خرمشاهی، بهاءالدین، (1377)، دانشنامۀ قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان.
    16. دروزه، محمد عزت، (1383)، التفسیر الحدیث، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه.
    17. دشتی، محمد، (1386)، نهج البلاغه، چاپ چهارم، قم، دارالعلم.
    18. دورانت، ویل، (1378)، تاریخ تمدن، ترجمه: آرام، پاشای، آریان پور، چاپ ششم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    19. راغب اصفهانی، (1416ق)، مفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، بیروت، الدار الشامیة.
    20. روشن ضمیر، محمدابراهیم، عبادی، مهدی، (1389)، «جایگاه سنت در تفسیر المیزان»، مجله آموزه‌های قرآنی، ش 12.
    21. زحیلی، وهبه، (1418ق)، المنیر فی العقیده والشریعه والمنهج، بیروت، دارالفکر المعاصر.
    22. زمانی، محمد حسن، (1387)، مستشرقان و قرآن، چاپ دوم، قم، بوستان کتاب.
    23. ساروخانی، باقر،(1376)، فرهنگ اصطلاحات علوم‌اجتماعی. چاپ سوم، تهران، انتشارات‌ کیهان.
    24. سبحانی، جعفر، (1377)، فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام (صلّی الله علیه وآله)، تهران، مشعر.
    25. سعیدی روشن، محمد باقر، (1379)، علوم قرآن، چاپ دوم، قم، مؤسسهۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    26. سلطانیه، محمد، (1399)، مؤلفه‌های جهانی شدن فرهنگ اسلام، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    27. شجاعی، جواد، (1380)، «تقدیرگرایی عامیانه، ریشه‌ها و پیامدها»،فصلنامۀ مطالعات‌اجتماعی، ش 30.
    28. شفیعی سروستانی، اسماعیل، (1390)، جاهلیت مدرن، چاپ دوم، تهران، موعود عصر.
    29. صادقی تهرانی، محمد، (1365)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی.
    30. صدری، غلامحسین، (1373)، فرهنگ فارسی، تهران، امروز.
    31. صدوق، محمد بن علی، (1411ق)، من لایحضره الفقیه، به کوشش محمد جعفر شمس الدین، بیروت، دارالتعارف.
    32. صفایی، صفی اله و همکاران، (1388)، «بررسی عوامل جامعه‌شناسی مرتبط با خرافات»،پژوهشنامۀ خرافات در ایران، س 1، ش 1.
    33. طاهری سرتشنیزی، اسحاق، (1394)، «آسیب‌شناسی معرفت دینی با تاکید بر آراء علامه طباطبایی»، فصلنامۀ اندیشۀ نوین دینی، س 11، ش 40.
    34. طباطبایی، محمدحسین، (1370)، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد علمی علامه طباطبایی.
    35. طباطبایی، محمدحسین، (1374)، ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمه: محمدباقر موسوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    36. طباطبایی، محمدحسین، (1387)، روابط اجتماعی در اسلام، ترجمه: محمدجواد حجتی کرمانی، قم، بوستان کتاب.
    37. طباطبایی، محمدحسین، (1385)، معنویت تشیع، تهران، تشیع.
    38. طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، مجمع البیان، چاپ سوم، تهران، ناصرخسرو.
    39. طریحی، فخرالدین، (1362)، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی.
    40. غلامی، حامد، فرزند وحی، جمال، محمدی، عباس، (1394)، «سنن اجتماعی در قرآن از منظر علامه طباطبایی و سید قطب»، مجله اندیشه علامه طباطبایی، س 2، ش 2.
    41. فراهیدی، خلیل ابن احمد، (بی‏تا)، العین، قم، دارالهجرة.
    42. فروند، ژولین، (1368)، جامعه شناسی ماکس وبر، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران، رایزن.
    43. فضایی، یوسف، (1377)، «جامعه شناسی اوهام و خرافات»، چیستا، ش 146-147.
    44. فضل الله، سید محمد حسین، (1419ق)، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعه والنشر.
    45. قاسم پور، محسن؛ شناسوند، پروین، (1396)، «روش شناسی مواجهه امام علی (ع) با فرهنگ اخلاقی جاهلیت در نهج‌البلاغه»، پژوهش‌های نهج البلاغه، س 16، ش 53.
    46. قرائتی، محسن، (1383)، تفسیر نور، چاپ یازدهم، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
    47. قطب، سید، (1412ق)، فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق.
    48. کاشانی، فتح الله، (1336)، منهج الصادقین، تهران، کتاب فروشی محمد حسن علمی.
    49. کلینی، محمد بن یعقوب، (1381)، اصول کافی، چاپ پنجم، قم، اسوه.
    50. گنجی، اکبر، (1375)، سنت، مدرنیته و پست‌مدرن، تهران، صراط.
    51. مجلسی، محمد باقر، (بی‌تا )، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی.
    52. مصباح یزدی، محمد تقی، (1372)، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
    53. مصطفوی، حسن، (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    54. مطهری، مرتضی، _1387)، وحی و نبوت، چاپ بیست و دوم، تهران، صدرا.
    55. مظفر، محمدرضا، (1386)، اصول الفقه، قم، مرکز مدیریت حوزه های علمیه.
    56. مغنیه، محمد جواد، (1424ق)، الکاشف، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
    57. مفید، محمد بن محمد، (بی‏تا)، الاختصاص، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
    58. مکارم شیرازی، ناصر، (1382)، پیام قرآن، چاپ هشتم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    59. مکارم شیرازی، ناصر، (1375)، تفسیر نمونه، چاپ دوازدهم، قم، دارالکتب الاسلامیه.
    60. ملکیان، مصطفی، (1380)، راهی به رهایی، تهران، نشر نگاه معاصر.
    61. میری ایوری، سیده زهره، (1393)، «تاثیر ایمان به معاد بر تربیت اجتماعی از دیدگاه علامه طباطبایی»، مجله معرفت، س 23، ش 202.
    62. نصر، سید حسین، (1381)، معرفت و معنویت، ترجمه: انشاله رحمتی، تهران، نشر سهروردی.
    63. نوری، حسین، (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت.
    64. هیشور، محمّد، (1417ق)، سنن القرآن فی قیامالحضارة و سقوطها، قاهرة، المعهد العالمی للفکر الإسلامی.
    65. مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، (1387)، چاپ دوم، قم، بوستان کتاب.
    66. Sedgwick, Mark (2004), Against the Modern World: Traditionalism and Secret intellectual History of the Twentieth Century, New York: Oxford University Press.